mag sterven nog tijd kosten? die vraag stel ik mezelf geregeld.
soms naar aanleiding van mijn meditatieleraar die jaren geleden een ervaring in een westers ziekenhuis meemaakte. een vrouw was net overleed en meteen kwam er een verpleegkundige aan om de overledene weg te brengen. hop, hop, plaatsmaken voor de volgende. wat staat dat in schril contrast met de wijze waarop stervensbegeleiding in Tibet plaatsvindt. daar wordt de overledene 3 dagen met rust gelaten zodat het bewustzijn de tijd krijgt om het lichaam te verlaten. en leraren, monniken en nonnen bidden 49 dagen voor de persoon die de overgang naar de bardo (tussenstaat) maakt.
ik vraag me ook af of sterven überhaupt ruimte mag innemen als ik het hoge percentage palliatieve sedaties hier in het westen zie. meer dan een kwart van de sterfgevallen thuis, in het hospice of het ziekenhuis overlijdt na het verlagen van het bewustzijn. nou verkort sedatie niet de levensduur maar het kan wel bijdragen om de verkramping door nare symptomen ontspanning te bieden. die rust heeft het lichaam soms nodig om gemakkelijker los te kunnen laten. we willen niet meer bij ons stervensproces zijn. heel vaak met legitieme redenen, soms ook uit angst voor wat er wel of niet komen gaat?
in mijn 24 uurszorgen kwam ik soms naasten tegen die me vroegen: “hoe lang duurt het nog, zuster?” soms wordt het gevraagd uit ongemak met het stervensproces, uit onwetendheid wat gebruikelijk of normaal is, uit onmacht omdat hun dierbare onherroepelijk de dood tegemoet trad. het mysterieuze aspect van doodgaan, het niet weten of en wat er hierna is, kan ook een gevoel van aversie oproepen. van ongemakkelijkheid en soms frustratie. “kan ik mijn geplande vakantie over twee dagen wel door laten gaan?”
en ik begrijp het ergens wel. alles wat onbekend, onbemind, ongewild of ingewikkeld is, willen we het liefste zo snel mogelijk verhelpen, verbeteren of oplossen. laat het dan maar gauw over zijn. maar heel vaak gaat dat gewoon niet met sterven. neemt het lijf en de geest de tijd om afscheid te nemen van een heel leven, van dierbaren.
sterven is een normale en natuurlijke aangelegenheid dat tijd vraagt. niet altijd maar heel vaak wel. er gaan negen maanden vooraf aan een geboorte, iets wat overigens ook vaak gepaard gaat met ongemak, pijn en heel veel uithoudingsvermogen. mag ziekte en het aansluitende sterven die ruimte ook krijgen als dat is wat er nodig is?
langzaam maar zeker veranderen allerlei processen in het lichaam, hormonen die minder aangemaakt worden, organen die geleidelijk aan minder goed werken en tot slot zullen ‘falen’. een heel lichaam, nee, een heel léven vertraagt en komt tot stilstand. een bijzonder proces waarin de elementen één voor één in elkaar oplossen. een natuurlijk proces, net zoals geboren worden.
op de vraag: “mag sterven nog tijd kosten?”, concludeer ik keer op keer: “ja, sterven mag de tijd nemen, nee, moet het krijgen!” het leven (en dat is dus inclusief het stervensproces en de tijd erna) is te waardevol om het af te kappen. het natuurlijke proces van loslaten – soms rommelig, soms intens prachtig – verdient onze menselijke aandacht. het in al onze onmacht aanwezig zijn. liefdevol omringd door familie en vrienden die een veilige bedding kunnen geven. eer betuigen aan een heel leven. tijd opdat wij leren om de ander los te laten en de ander het leven leert loslaten. “ga maar, het is goed zo…”